Ebaruha aha abareema - Abantu abeine obureema aha mubiri yabo, abatakuhurira n'abandi omukire ka COVID19
Murangira Ambrose omukishushani
Nekya Murangira Ambrose
0
Orwakataano 2020-04-17
Ebaruha Eya Murangira Ambrose
Okuhamya ebyokurya bya Covid 19 kutuungwa abantu abareema.
Ebyokurya ebiriyo nibigabwa omuri Kampala.
Orubaro rwabantu boona oruhereerukire 2014, nirworeka ngu obucweka 12.4% ahar'igana bwa banya Uganda nibatuura n'obureema.
Murangira Ambrose nagira ati; gavumenti ya Uganda etandikire okugaba ebyokurya n'ebintu ebyokukozesa ebyabureijo obwe erikubiha ebantu beingyi abatakwebasa omuri Kampala na Wakiso. Eki nikizakuba omuringo gumwe gwokucyendeeza obuzibu oburetsirwe Corona virus, ekikyendeize emirimo yeentatsya.
Buriinju neija kuheebwa kiro 6 z'obuhuunga na kiro 3 z'ebihiimba. Kandibo abakazi abeine enda n'abarweire nibaza kutuunga amate agesaano kiro 2 na shukaari bur'yomwe.
Engaanzi y'eihanga, Dr. Ruhakana Rugunda agizire ngu okugaba ebyokurya nikuza kukorerwa aha ntebe y'okubanza y'ekyaaro okwenda kwanguhirwa omukujoonjooramu abantu abatekwabasa abashemereire kutuunga ebyokurya by'obuyaambi kuruga omugavumenti.
Ebyokurya nibiza kutwarwa poriisi n'amahe omumaka gaabatakwebasa omukaire aka. Eki nikiruungi ahakuba omuriingo ogundi nikyeija kushwekurira embeera eyi abantu abareema eyibarikureeba.
Abantu abaine obureema aha mubiiri yabo nibakira kweberwayo tinamumbaririra yonka beitu nana omumbeera nk'egi eya Covid 19.
Tukabaasa tuta mbwenu kureebeka ngu abantu abareema tibaarekwa aharubaju omukugaba ebyokurya?
Tutakabweine ekyokugarukamu ahakibuuzo eki, tweine kureeba aha biintu ebirikuzibira abantu abareema okwetaba omukutuunga ebyokurya by'obuyaambi. Ekizibu ekyamaani nikugira ngu abakozi bagavumenti bagizire obwengye bukye n'okumanya aha bureema hamwe omuri bwona nana emiriingo yaabwe.
Tiheine muringo gwona oguteirweho kushoboorera oku abantu abareema beine kutuunga maangu ebyokurya by'obuhwezi obwe kugyeragyeza n'obuteehwera bwabo, tihariho kujonjoora kwona kwabantu abareema, amakuru n'okumanyisibwa aha kutuunga ebyokurya by'obuhwezi kwona okuriho kandi ba ceyamaani b'entebe yokubaanza abeingyi tibarikumanya ahi abantu abareema barikutuura n'okubamanyitsa.
Okwongyeraho, heine embeera ekiriho omu byaanga byeitu eyokureeba abantu abareema nkaidaara erindi eryahaansi.
Hamwe na okwerinda okwerindaana nana okukyeingirwa obutagyenda bicumbagyeize abantu abareema nakukira munoonga abo abarikwejunisa abavunuurizi b'orurimi rw'abatakuhurira na abayaambi ba baabo.
Kyeine kumanywa ngu obucweka oburikukira 70% ahariigana bwabaantu abareema omuri Uganda nabari kukorera okurya ekirikubareetera obuteebaasa ekirikwereka ngu bashemereire kuganyirwa omubyokurya by'obuhwezi.
Orubaro rwabantu boona oruhereerukire 2014 nirworeka ngu obucweka 12.4% ahariigana bwa banya Uganda nibatuura nobureema. Okutuura n'obureema, nibuteeka ekicweka eki omubaantu abareema omu byaanga byeitu.
Okweihaho, abantu abarikutuura n'obureema nibakira kweberwayo hatari na mumbaririra hoonka, ogeitsireho n'omumbeera nk'egi eya Covid 19 ekireteire ekugaruka enyima kw'ekiziinga. Enteekateeka enuungiho nizeetagisibwa kuteekwa omunkora kwenda kubaasisa abantu abareema n'amaka gabaana b'abareema niinga abaine omuntu omuka eine abareema beingi kugira omuhanda ogwanguhi kandi ogushoboorekire kufuna ebyokurya by'obuhwezi ebi Gavumenti eriyo neegaba.
Ekyokureeberaho, mukuru w'entebe y'okubanza aine kushoroora abantu boona abareema omu kyaanga kye. Ba kansara omusheija n'omukazi abarikujwekyera abantu abareema aha ntebe y'okubanza beine kuyaamba. Ebigombe byokuyamba abareema (CBOs) ebihandiikirwe omumateeka aha bwabaantu abareema zeine kwebuuzibwaho nazo nabwayima y'okurondamu abantu abareema, bagaambe nazo meisho na meisho.
Zibuuze bata kandi nooha ohuzirikushagika kutuunga ebyokurya by'obuhwezi (baaba bo batarikwebasiza ekyokureeberaho abo abaine obureema ahamibiiri yaabo, obuzibu bw'okureeba, obwongo butakukoragye, abatakuhurira, abatarikureeba n'abaandi) baagambire emiriingo n'obwingyi bwa burinshaho deru obahe akagyisha kokworeka ebintu ahibishemereire kuba nibireekwa nk'oku bamwe omuribo babaasa kuba batarikubaasa kubyeekorera.
N'ekyomugasho muhango kubaanza washutamisa abo abarikuzakubitwara (poliisi na'mahe) wabagambira ahamaka agarikumanywa nkagabantu abareema nana omuriingo gwobureema. Eki nikiza kuyaamba omukugumiisiriza omunshoonga z'obutatahuriragye. Nikiruungi kuyaamba amaka g'abaana abaine obureema niinga abaine omuntu omureema niinga haaba haine orikwenda kuhwerwa. N'amaka gabareema kaandi obwe geehugizibwe n'oku naaganagwa omu byaanga byeitu.
Tirurikubaasa kuriinda, tweine kukora kandi tweine kukora hati.
Ambrose Murangira n'omuhabuzi aha byabareema omuri Light For The World.
Huumura Tuganiire
Abakatoriki (2) Africa (3) Agekibarukiraho (43) Akaruuru 2011 (1) Akaruuru 2021 (26) Amagara (2) Amaka (5) Amakuru (535) America (1) Ebaruha (8) Ebirango (8) Eizooba Eri (5) Ekyanga Kyawe (9) Enfumu (3) Enganda (2) Esente (1) Haaya (1) Obugabe (8) Obutare (4) Okwiruka (2) Omuntu Waawe (12) Omupiira (24) Omushaho (1) Puriyamare (2) Ruhuuta (18) Senyiga Ya Corona (29)