EBIZIBU EBI OMWANA W’OMWISHIKI ARIKURABAMU: Obuhabuzi
Omwaana womwishiki
Nekya Byaruhanga owa Ndi Omunya Nkora
411
Orwakana 2020-05-28
Munywani wa Agoweitu gira eki waakora aha nshonga egi okutaho empindahinduka, Ndi Omunya Nkore ningumizaamu n’ehururu yangye ei natandikireho ey’okutunguura entuura y’abaana enungi ahaby’amagara gaabo hamwe n’eby’okuterana otaireho n’obugabe bw’abanyankore boona.
Ninkushaba mugyenzi wangye shooma ebihandiko byaitu (posts) kumanya ehururu egi, ijuka ngu Ruhanga naija kukuurongora omukutambuza ehururu, namunonga okukwatsaho abaana babaishiki kureeba ngu bayeetungura n’okubaho gye.
Egi shaha katureebe ebizibu omwana w’omwishiki ebi arikurabamu n’ekiine kukorwa okureeba ngu omwishiki n’okukora ebi abaishiki baine kukora n’oku aine kuheza gye emishomo ye okuba omuntu ow’omugasho nyensya.
Mbwenu iwe muzaire we kwata omwana waawe w’omwishiki nk’egiraasi aha bw’okuba egiraasi waagikwata kubi neyatika ogifeerwa. Abaana namunonga abaishiki nibenda kufubwaho munonga, kitari ekyo nibahendera bakwata omuhanda gugwire. Omwana womwishiki naaba aine ebizibu bingi okugira eby’omutsigazi mbwenu kiri ahari itwe abazaire okumanya ngu abaana baitu ebi baine nari barikubugana tukabigoonjora n’okubahana okureeba ngu baaba abaishiki barungi n’okuba ab’omugasho nyensya.
Abazaire abaingi tibarikukora ekirikumara okuhabura abaana baabo, namunonga abaingi abarikwejumba omu by’omubonano ekikubaasa kubarugiramu ebizibu nyamwingi.
Ekindi abaishiki abokuza omuby’omubonano bakiri kushoma nikibareetera okuruga omu ishomero ahabw’enshonga ezitari zimwe obwo harimu n’okutwara enda emishomo yaabo ekakoma aho.
Abazaire abamwe kubarikureba ngu abaishiki baabo baatwara enda, babagyema kuza omu bushwere bakiri bato, baza omu kubonabonesibwa abashaija okuteerwa n’okuzaara abaana abubatakubaasa.
Abandi kubarikuza omumicwe abazaire baabo baremwa okubafaho n’okubaha eby’okukozesa omu kaire ako, nibaruga omwishomero aha bw’okutiina okushwara oshanga eby’okushoma babirugiraho kimwe.
Okukoresa ebitokoza bwongo, eki nikibaho munonga aha baishiki n’aboojo ekirikuruga omuza guurupu embi.
Abaana nibega okunywa amarwa, okureetsa sigara, shisha, enjaga, peterori n’ebindi, ahabw’okwenda obundi kweyihaho situreesi bakwatirayo basisikara n’okushoma kubi. Abamwe nibakora emikago emibi, oshanga aine abanywani n’abarikukira emyaka, abarikumuhabura kubi kandi arikumuhabura kubi kandi arikubaikiririzamu akwata omuhanda gumwire asisikara.
Situreesi nari okugurumba (depression). Baingi nibatunga situreesi baatamwa amagara gaabo, bacwamu kubioshanga naakora ekyakwenda atafiire ah’amagara gye, abamwe baza omu kweguza aha situriiti, bashoma kubi n’okutoroka omu ishomero
. Ebindi bizibu n’abazaire kugyema abaana baabo b’abaishiki kuza omu bushwere bakiri bato ahabw’okwenda sente nari ente abamwe nibaturugunyizibwa omu maka, ab’obushoborozi baine kurwanisa omuze ogu.
Mbwenu abaana baine kushomwesibwa aha by’omubonano na munonga kuruga omu bazaire baabo n’akabi akabirimu, okukoresa kondomu okwerinda endwara, okukoresa emiringo y’okukinga oruzaaro, obutatwara enda ezi batarikwenda okurinda okushungaana kwabo mpaka bangiire omu bushwere. Ekindi abaana baine kuhaburwa ah’abanywani baabo ababi abatarikubombeka, n’okubahabura ah’akabi akari omu kukoresa ebitokooza bwongoah’amagara gaabo, akabi k’okweguza n’ebindi bingi.
Ndikuhendera, abazaire munywane abaana baanyu, ekyo nikizakubanguhira okubahabura omu bintu ebirikubarugiramu obuzibu, nk’okuza omu by’omubonano bakiri kushoma, okwetantara abashaija abarikubabeihabeiha, ekindi abazaire twine kukuza gye abaana barium ediini, ahabw’okuba omwana oine ediini naaba naatiinira kimwe kukora ebintu ebigwire nk’okuza omu by’omuboonano akiri muto, okunywa amarwa, okukyakara n’ebindi. Ekyaha muheru abazaire twine kuhitsyaho abaana baitu eki barikuba nibenda namunonga abaana b’abaishiki batakabirondera omu bashaija
Omwana waawe muhe omugisha gwakabiri yatwara akiri omu Ishomero;
Byahandikwa Tom Byaruhanga owa Ndi Omunya Nkore facebook page
Huumura Tuganiire
Abakatoriki (2) Africa (3) Agekibarukiraho (43) Akaruuru 2011 (1) Akaruuru 2021 (26) Amagara (2) Amaka (5) Amakuru (535) America (1) Ebaruha (8) Ebirango (8) Eizooba Eri (5) Ekyanga Kyawe (9) Enfumu (3) Enganda (2) Esente (1) Haaya (1) Obugabe (8) Obutare (4) Okwiruka (2) Omuntu Waawe (12) Omupiira (24) Omushaho (1) Puriyamare (2) Ruhuuta (18) Senyiga Ya Corona (29)